GİRİŞ

Dünya üzerindeki birçok topluluktan toplumsal, ideolojik, dini vb. yönlerden ayrılan Yahudiler, kendi içinde de belli başlı birtakım gruplara ayrılıyor. Günümüzde en büyük dini hareketler olarak kabul edilen Ortodoks Yahudilik (Haredi Yahudilik, Modern Ortodoks Yahudilik), Muhafazakâr Yahudilik ve Reform Yahudiliği bu gruplardan bazılarıdır.

Bu yazıda, 9 milyon civarındaki İsrail nüfusunun yaklaşık %12’sini oluşturan ve “Ultra Ortodoks” ismiyle anılan Haredi Yahudileri’ne ve Haredi Yahudilerinin zorunlu askerlik sorununa değineceğiz.

Haredi Yahudileri Kimlerdir?

Ultra Ortodoks Yahudiler yani Haredi Yahudileri, Yahudiler içerisinde en katı dini görüşe sahip olan guruptur. Zaten Haredi kelimesi de dindar anlamına geliyor. Haredi Yahudileri Siyonizm’i reddediyor ve inançlarında Tevrat’a ve eski Yahudi ideolojik kökenlerine bağlılar.

İsrail’de büyük çoğunluğu Batı Kudüs’teki Meaşerim Mahallesi'nde ve başkent Tel Aviv yakınlarındaki Bney Brak kentinde yaşayan Haredi Yahudilerinin bir kısmı da ABD ve Avrupa ülkelerinde yaşıyor.

Fotoğraf: Bir Haredi Yahudisi, AA

Laik Yahudilerle aralarında pek çok görüş ayrılığı olan Harediler; genellikle siyah giyinir, kipa ve büyük siyah şapkalar takar, zülüflerini uzatır. Kılık kıyafet konusundaki bu tutumlarının bir kısmını inançları, bir kısmını da geleneklerinin gereği olarak sürdürmektedirler. Siyah giyinmenin Batı Avrupa’daki kılık kıyafet normlarından geldiğini, bugün de aynı cemaat ruhunu yaşatmak ve gösterişten kaçınmak için siyahı tercih ettiklerini söylerler. Başlarına taktıkları “kipa” isimli takkenin Tevrat’tan gelen bir emir olduğunu ve ibadet ederken Allah’ın sürekli kendilerinin üzerinde olduğunu hatırlamak için taktıklarını ifade ederler. Zülüflerini uzatmalarının sebebi ise Tevrat’ta saç kenarlarının kesilmemesi için bir emir olduğuna inanmalarındandır.

Harediler, İsrail devleti ve içindeki Yahudilerin yaşamlarının demokrasi ilkelerine, Siyonizmin değerlerine ve insanlar tarafından çıkarılan yasalara göre değil, Yahudi yasalarına ve Tevrat öğretilerine göre yönetilmesi gerektiğini düşünüyor.

Haredi Yahudilerinin Zorunlu Askerlik Kararına Karşı Direnişi

İsrail’de yıllardır Ultra Ortodoks Yahudilerin de askere alınması konusu tartışılıyordu. 7 Ekim 2023’ten bu yana devam eden Gazze soykırımı sürecinde bu tartışmalar daha da alevlendi. İsrail Savunma Bakanı Yoav Gallant konuyu şu şekilde gündeme getirdi:

“Askerlik yükünü taşımak ulusal bir görev. Toplumun tüm kesimleri bu yükü omuzlamalı. Askere alım uygulamalarında bir uzlaşıya varmalıyız ve ultra Ortodoksları da askere almalıyız." Gallant’ın başlattığı tartışmaya İsrail Savaş Kabinesi Üyesi Benny Gantz da X platformunda yaptığı paylaşımla katıldı ve bunun “güvenlikle ilgili, milli ve sosyal bir ihtiyaç” olduğunu ifade etti.

Yasama ve yürütme organlarının kararlarını beğenmeyen Harediler, sokaklarda gösteriler düzenlemeye başladı.

Fotoğraf: Protesto yapan Harediler, Şarkul Avsat

Sefarad Hahambaşı İzhak Yosef ise bu protestolar kapsamında kritik bir açıklamada bulundu:

“Eğer bizi orduya katılmaya zorlarlarsa hepimiz ülke dışına çıkarız. Bilet alıp gideriz.”

Laiklerin devleti tehlikeye attığını iddia eden Yosef, "Tevrat olmadan, dini okullar olmadan ordunun hiçbir başarısının olmayacağını" ve "İsrail ordusunun Tevrat'a inanan dindarlar sayesinde başarılı olduğunu" ileri sürdü.

Fotoğraf: Sefarad Hahambaşı İzhak Josef, TRT Haber

İsrail’in eski başbakanlarından muhalefet lideri Yair Lapid,

“Haham Yosef'in sözleri utanç verici ve hayatlarını ülke için feda eden İsrail askerlerine bir hakaret. Haham Yosef bir devlet çalışanı, maaşını devletten alıyor, devleti tehdit edemez. Ordudan her kim kaçarsa kaçsın, İsrail devletinden bir kuruş alamaz.” diyerek hahambaşının sözlerine tepki gösterdi.

Haredi Yahudileri Neden Askerliği Reddediyor?

Harediler zorunluğu askerliği reddediyor ve üç yıl boyunca askeri üniformayla hizmet etmek yerine Tevrat kurslarında (Yeşiva) eğitim hakkı talep ediyor. Yahudi öğretilerini koruyarak İsrail’e ilahi koruma sağladıklarını ve devletin ilerlemesine katkıda bulunduklarını iddia ediyorlar. Orduda Yahudi öğretilerini sürdürmenin zor olduğunu savunuyorlar.

Öğretilerine göre, Ultra-Ortodoks Yahudiler, Tevrat çalışmayı, İsrail’in hayatta kalmasının garantisi ve ‘İsrail halkını koruyacak manevi bir silah’ olarak görüyor.

Ultra-Ortodoks Yahudiler, dindar bir Yahudi’nin rolünün ‘savaşmak değil, Tevrat’ı öğrenmek’ olduğunu savunan, Knesset ve hükümetteki siyasi temsilcilerinin baskısıyla askerlik hizmetinden muaf tutuldu.

SONUÇ

Siyonizm’i, devletin demokratik yasalarla yönetilmesini reddeden ve gerek dış görünüş gerekse yaşam tarzı olarak kendini diğer Yahudilerden soyutlayan Harediler; orduda Yahudi öğretilerini sürdürmenin zor olduğu gerekçesiyle askerlik yapmayı reddediyordu. Büyük krizlere sebep olan bu tartışmalar yaşanırken Harediler protestolar düzenledi ve yönetim üzerinde baskı oluşturdu. Bu çalışmaları Haredilerin lehine oldu ve askerlik hizmetinden muaf tutuldular.

KAYNAKÇA

 www.aa.com.tr

https://turkish.aawsat.com/

https://www.trthaber.com/